KUPANG—Modelu uma, balada nia luhan, rate iha uma oin, ai-hun sira iha estrada ibun, estrada balun ne’ebé kle’uk ba mai e atividade projetu hadi’a dalan, bee dalan no ponte ne’ebé akontese iha area Nusa Tenggara Timur (NTT) Indonezia hahú hosi Silawan to’o Kupang hanesan saida mak akontese iha Repúblika Demokratika de Timor-Leste (RDTL).
Diferensia hosi situasaun ne’e hatudu hosi bandeira nasionál Indonezia mean no mutin ne’ebé komunidade sira hasae iha uma oin.
Interesante ho viajen ne’ebé halo iha Domingu, (30/8/2015). Mesmu, balun bulelu tanba oin halai no kole, maibé ekipa Asosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL) ne’ebé halo vizita ba Kupang – Indonezia haksolok ho viajen refere, tanba sente halo hela viajen iha RDTL.
“Haree dalan ne’e hanesan atu ba Aileu”, Nuno Saldanha hosi Radio Timor-Leste hatete. Nune’e mos, jornalista RTL Amito Araujo bainhira haree ai-teka sira ne’ebé moris iha dalan ibun, fanun nia hanoin ba dalan iha area Lospalos. “Ai sira ne’e hanesan iha Lospalos”, Amito dehan.
Aliende ne’e, populasaun sira ne’ebé hela besik mota, aproveita bee mota nian hodi kuda modo nomos batar, mesmu dadaun ne’e tempu bai-loron.
Viajen iha tempu istoriku ba povo TL ho Timor-oan ne’ebé agora dadaun hela iha area NTT, fó hanoin hikas ba ekipa atu hametin liu-tan relasaun entre TL ho Indonezia iha area jurnalismu.
Hosi viajen ne’e, kareta Timor Tour and Travel ne’ebé tula ekipa sempre para iha agen sira hanesan Atambua, Kefa, So’e no ikus Kupang hodi halo relatoriu.
Oportunidade ba pasajeirus sira hodi so’e bee ki’ik no liur bo’ot, bainhira kareta ne’e para. La’os ne’e de’it, pasajeirus sira mos halo kompras ki’ik oan hanesan sosa rebusadu, dosi maran, balun sosa sim card Indonezia hodi kontaktu familia para informa situasaun durante viajen.
Kuandu, ekipa ne’e para iha Atambua durante minutu balun nia laran. Jornalista sira utiliza oportunidade hodi troka osan iha area agen Timor Travel ho valor dollar ida hetan Rp13.700.
Balun kontenti tanba dollar sa’e, entaun troka to’o $200 to’o 250. Balun fali troka de’it $50 to’o $100 ho esperansa bele hetan Rp.14.000 iha Kupang. Mais, esperansa ne’e lerek, tanba iha Kupang valor dollar tun, dollar ida hetan de’it Rp13.500.
Ho osan rupiah ne’ebé iha liman, ida-idak halo planu, han no hemu durante loron tolu no oinsá atu kompras.
Mais hanoin sira ne’e tenki pendente tanba ho-hotu komesa hamlaha hodi haree ba oras iha liman no telemovel tuku 15.00 oras Timor nian. Entretantu, tuku 14.00 oras NTT nian. Oras han tarde nian.
Depois ida-idak troka osan, balun-balun komesa obriga kondutór atu buka hahan. Bainhira, to’o warung iha area Atambua, afinal hahan ne’ebé oferese folin karun. Hahan ne’ebé baratu liu mak Rp.25.000.
Esperensia ne’e halo hakerek nain hanoin hikas warung sira iha Timor, kala folin baratu liu.
Tanba ne’e, sira ne’ebé matan tomak, li-liu estudante foun ou sira ne’ebé foin halo viajen ho karteira pas-pasan, presiza husu hahan nia presu molok suru hahan. Maibé, buat di’ak ida mak, hahan ne’ebé warung nain prepara, ida-idak suru rasik. Mais volume hahan no modo sira nia folin sei la-hanesan.
Ekipa ne’ebé han, balun hakfodak bainhira atu selu. Tanba, balun tenki selu to’o Rp50.000 liu, ho hahan ne’ebé han la-hanesan iha restaurante ou warung iha Dili.
Foin hakfodak ho hahan nia folin ne’ebé karun. Ekipa ne’e hasoru katuas ida ho idade maizumenus 50 hodi husu osan ho razaun atu sosa foos no hahan seluk ba loron ida nian. Haree ba situasaun ne’e, balun fó netik Rp20.000, balun fali fó Rp50.00.
Katuas ne’e afinal Timor-oan, hosi munisipiu Ermera ne’ebé hela iha Atambua Indonezia durante tinan 16 nia laran, ho rezultadu referendum 1999. Situasaun ne’e, halo membru balun hosi ekipa ne’e konselu atu oinsá bele fila hikas ba moris fatin. “Di’ak, depois mak ha’u fila”, katuas ne’e hatan.
Husik hela Atambua, ekipa ne’e sente fali Timor iha NTT mak Soe. Bainhira tun hosi Travel, sente kedas malirin Maubisse no Ermera.
Kuandu to’o Kupang, afinal Baucau mos iha Kupang tanba fatuk laran (baru karang) no fatuk mutin.
Sentimentu ne’e la’os Timor-oan sira de’it mak sente. Maibé, rai nain sira mos sente. Katak, independensia TL hanesan opsaun polítika. Mais, haree ba realidade moris lor-loron nian, TL ho NTT hanesan.
Dion Putra nudar Xefi Redasaun diariu Pos Kupang ba ekipa ne’ebé halo vizita hatete, orgullu ho vizita ne’ebé halo hosi ekipa AJTL.
“Bainhira povo Timor-Leste moris di’ak, konserteza povo Timor Osidental mos sei moris di’ak”, katak nia.
Objetivu hosi vizita ne’e, AJTL ho Asosiasaun Jornalista Independente (AJI) Kota Kupang asina nota intendementu ida hodi harii Komunidade Jornalista Timor (KJT), hodi haree ba interese públiku, li-liu povo nasaun rua ne’ebé hela iha area fronteira TL-NTT, Indonezia. (*)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar