DILI—Ho relasaun polítika ne’ebé forte, Kuba liu-hosi Direitór Jéral ba asuntu bilateral, Gerardo Peñalver Portal vizita Timor-Leste, Sabadu, (5/9) hodi konvida emprezáriu Timor-oan atu investe iha Zona Ekonomia Espesial Kuba.
“Zona ekonomia espesial hahú, involve emprezáriu Timor-oan atu investe. Ida ne’e sei loke dalan ba rejiaun sira seluk. Geografikamente, Kuba nudar nasaun ne’ebé estratejiku teb-tebes tanba sentru ba Amerika Sentral no Karibia”, Gerardo ba Timor Post iha embaixada Kuba Kuluhun, Domingu, (6/9).
Nune’e mos, konvida mos emprezáriu sira hodi partisipa expozisaun ne’ebé sei realiza iha fulan-Novembru tinan ne’e. “Ho relasaun iha nivel polítiku ne’ebé a’as no di’ak tebes, Kuba mos hakarak aumenta tan koperasaun iha area investimentu”, Gerardo tenik.
Nia dehan tan, tinan-tinan Kuba hetan vizita hosi turista sira besik milliaun tolu, ho blockade ne’ebé laiha ona hosi Estadus Unidos Amerika, numeru turista sei aumenta maka’as.
Agradese e Konvida PM
Aliende ne’e, lori Prezidenti Repúblika Kuba Raul Castro nia mensajen hodi konvida Primeiru Ministru Rui Maria de Araújo atu halo vizita iha fulan-Outubru, depois inkontru asembleia jéral Organizasaun Nasoens Unidas nian.
Ajende seluk durante iha Dili mak sei hasoru malu ho eis Prezidenti Repúblika, José Manuel Ramos Horta.
Hasoru malu ne’e, nia dehan, agradese ba estadu ho kontribuisaun governu no povo Timor ninia luta hodi liberta Kuba nia heroi nain lima ne’ebé Estadus Unidos Amerika detein.
Nia hatete, relasaun TL ho Kuba la’os foin akontese maibé akontese nanis ona bainhira TL luta ba ukun rasik-án. “Kuba mos hamutuk luta ba Timor nia independensia”, nia katak.
Ho istoria kolonial no luta ne’ebé hanesan, Portal hatutan, ligasaun diplomatika entre Kuba ho TL forte, desde TL deklara restaurasaun ba independensia iha 2002. “Momentu ne’e, Fidel Castro (eis Prezidenti Kuba) hakarak apoiu Timor liu-hosi dezenvolvimentu rekursu umanus”.
Nia informa, apoiu ne’ebé ne’ebé ba TL mak dezenvolve rekursu humanus hanesan edukasaun, hamenus alfabetizasaun, nomos halakon moras iha TL liu-hosi saúde públika.
“Kuba nudar nasaun primeiru ne’ebé loke ninia embaixada iha Timor-Leste, hakarak kontribui ba dezenvolvimentu nasaun ne’e, mesmu Timor dok tebes hosi Kuba”, katak tan.
Aliende ne’e haree mos kona-ba desportu, li-liu voly bola no tinju (boxing) tanba agora dadaun treinadór nain tolu hosi Kuba tau matan hela ba boxing.
Nune’e mos haree fila fali programa alfabetizaun, atu aumenta tan nivel kapasidade iha hakerek no lé. “Metodu ne’ebé ami halo, ONU rasik rekoñese katak metodu ne’e di’ak liu”, nia komenta.
Koperasaun seluk ne’ebé atu aumenta mak area arte no kultura. Tanba, Timor oan balun agora dadaun eskola arte no kultura iha Kuba.
Tuir nia, importansia hosi kultura mak promove nasaun ninia identidade atu konserva valores sira.
Koperasaun seluk, nia temi, servisu hamutuk ho Ministeriu Negosiu Estranjeiru atu oinsá TL ho Kuba hamutuk ko’alia kona-ba asuntu direitus humanus. Nune’e mos, hamutuk ko’alia asuntu saúde públiku durante inkontru entre nasaun sira iha Illa Pasifiku. Inkontru ne’e sei hala’o tempu besik iha Papua Nova Guine.
Nia mos informa, sidadaun Kuba hamutuk 140 mak iha Timor. Sira ne’e nudar mediku ne’ebé servisu iha area rurais, munisipiu no kapital. Balun nudar dosente no balun fali apoiu hela area desportu.
Portal hatutan tan, Timor-oan nain 10 mak agora dadaun aprende bio-teknolojia iha Kuba. Sira ne’e aprende bio-teknolojia farmasia hodi kontra moras komun hanesan malaria no dengue. Aliende ne’e, aprende bio-teknolojia vasina hodi kontra moras hepatitis no kankru.
Nia konta, Kuba utiliza sistema saúde primaria. Saúde ne’ebé hahú hosi nivel familia. Nia afirma, saúde primaria importante tebes iha Kuba tanba konsidera saúde primaria kuandu di’ak, entaun la-presiza gasta osan barak hodi trata saúde.
Katak tan, saúde primaria halo ema nia vida moris naruk liu. Tuir indeks mortalidade ba labarik iha Kuba ho numeru ki’ik liu mak pursentu 4.2 iha sira nian rejiaun depois Canada.
Haree ba dezenvolvimentu TL, nia husu ba ukun nain sira atu kuidadu no utiliza didiak fundu minarai hodi hateke ba futuru, para dezenvolve rekursu humanus.
Tuir nia, aspeitu tolu ne’ebé importante atu dezenvolve nasaun mak edukasaun, saúde no kultura, tanba kultura nudar identidade nasaun nian.
Kuba nudar nasaun Repúblika ne’ebé ko’alia lian Spanyol. Durante eis Prezidenti Fidel Castro nia ukun, Estadus Unidos da Amerika halo embargo no bandu sidadaun EUA halo vizita ba Kuba.
Relasaun diplomatiku ne’ebé kotu desde 1961 hahú di’ak fali. Jullu 2015 Kuba loke ninia embaixada iha EUA. (*)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar